Παιδική Παχυσαρκία: Τι φταίει και τι μπορεί να γίνει
Η νοσηρότητα που απορρέει από την παχυσαρκία και η αυξημένη θνητότητα που συνεπάγεται, είναι γνωστή από την εποχή του Ιπποκράτη. «Ο ακαριαίος θάνατος είναι πιο συχνός στα παχύσαρκα άτομα από ότι στα αδύνατα άτομα», έχει γράψει.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει χαρακτηρίσει πλέον την παχυσαρκία ως νόσο, και όπως εύκολα μπορεί να αντιληφθεί κανείς, η παχυσαρκία του παιδιού και κυρίως του εφήβου, αποτελεί τον προθάλαμο της νόσου αυτής, αφού γνωρίζουμε ότι σχετίζεται άμεσα με την παχυσαρκία του ενήλικα.
Γιατί όμως παχαίνουν τα παιδιά και γενικότερα οι άνθρωποι; Απλοικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι, αν η προσλαμβανόμενη τροφή (ενέργεια) είναι περισσότερη από αυτή που καταναλώνεται, το πλεόνασμα εναποτίθεται με τη μορφή λίπους και δημουργείται η παχυσαρκία.
Το παιδί από τη γέννησή του μέχρι την ηλικία των 19 έως 20 ετών παρουσιάζει μία αύξηση του βάρους αλλά και του ύψους. Αν αυτά τα δύο μεγέθη αυξάνουν κατά τρόπο αρμονικό, το σώμα έχει σωστές αναλογίες. Αν η αύξηση του βάρους είναι ταχύτερη από την αύξηση του ύψους, το παιδί είναι υπέρβαρο. Έπειτα από μελέτες που έχουν γίνει σε χιλιάδες παιδιά, έχουν καθοριστεί ποιες είναι οι φυσιολογικές τιμές βάρους και ύψους για κάθε ηλικία με μία απόκλιση. Στο βιβλιάριο υγείας του παιδιού υπάρχουν διαγράμματα, στα οποία φαίνεται πόσο πρέπει να είναι το ύψος σε σχέση με την ηλικία και πόσο πρέπει να είναι το βάρος σε σχέση με το ύψος. Το πιο πρώιμο σημείο πάχυνσης είναι μία μεγάλη αύξηση βάρους τον πρώτο χρόνο ζωής. Αν το παιδί πάρει περισσότερα από 7,5 κιλά, οι πιθανότητες να γίνει παχύσαρκος ενήλικος είναι τριπλάσιες από ένα άλλο παιδί. Το δεύτερο ερώτημα είναι ποια παιδιά κινδυνεύουν να παχύνουν περισσότερο.
Δυστυχώς και εδώ “αμαρτίες γονέων παιδεύουσι τέκνα”. Έχει, δηλαδή, παρατηρηθεί ότι, όταν και οι δύο γονείς είναι παχύσαρκοι, στο 80% των περιπτώσεων, το παιδί θα είναι επίσης παχύσαρκο. Όταν μόνο ο ένας γονέας είναι παχύσαρκος, το παιδί είναι και αυτό παχύσαρκο, στο 40% των περιπτώσεων. Απεναντίας, όταν και οι δύο γονείς έχουν φυσιολογικό βάρος, το παιδί γίνεται παχύ μόνο στο 7% των περιπτώσεων. Παρά τις εκτεταμένες έρευνες δεν είναι ακόμη γνωστό σε ποιο ποσοστό ευθύνεται η κληρονομικότητα και σε ποιο ο τρόπος ζωής. Αυτό συμβαίνει γιατί οι γονείς δίνουν στο παιδί τα γονίδια τους, αλλά και το ανατρέφουν με τις δικές τους συνήθειες. Τα παχύσαρκα παιδιά είναι σε σχέση με τα υπόλοιπα λιγότερο κινητικά, βλέπουν πολύ περισσότερη ώρα τηλεόραση και παίζουν με ηλεκτρονικούς υπολογιστές πιο συχνά. Επίσης, τρώνε περισσότερα λιπαρά, λιγότερο ή καθόλου πρόγευμα, ενώ, αντίθετα, απολαμβάνουν ένα πιο πλούσιο δείπνο. Ποιος όμως φταίει γι’ αυτό; Κατά κύριο λόγο οι γονείς. Η διατροφή των παιδιών είναι πράγματι ένας καθοριστικός παράγοντας στη διαμόρφωση της σύστασης του σώματος. Τα λιποκύτταρα είναι τα κύτταρα του σώματος που είναι εξειδικευμένα στην αποθήκευση του λίπους. Το μέγεθός τους αυξάνεται μέχρι την ηλικία των έξι χρόνων -και ειδικά τον πρώτο χρόνο της ζωής του παιδιού- ενώ από τα επτά έως τα είκοσι αυξάνεται ο αριθμός τους. Αν εμφανιστεί παχυσαρκία στα πρώτα χρόνια της ζωής, λέγεται υπερτροφική και μπορεί να είναι παροδική, ενώ, εάν εγκατασταθεί μετά το έκτο έτος της ηλικίας, λέγεται υπερπλαστική και είναι μονιμότερη. Μερικές μελέτες έδειξαν ότι οι δύο κρίσιμες περίοδοι αύξησης του λίπους είναι στα έξι χρόνια και η εφηβεία. Το τρίτο ερώτημα που γεννιέται είναι αν υπάρχει ή όχι συσχέτιση της παιδικής παχυσαρκίας με την παχυσαρκία των ενηλίκων. Έχει παρατηρηθεί ότι περίπου τα μισά από τα παιδιά που είναι υπέρβαρα σε ηλικία ενός έτους συνεχίζουν να είναι υπέρβαρα και μετά τα 21 τους. Αντίθετα, από τα παιδιά που είναι λεπτά ή κανονικά ενός έτους, μόνο 20% θα γίνουν παχύσαρκα στα 21 τους. Χρειάζονται όμως ακόμη πολλές μελέτες και πολυετής παρακολούθηση για να αποσαφηνιστεί εάν η παιδική παχυσαρκία συνεχίζεται και κατά την ενηλικίωση.
Αντίθετα, τα άμεσα αποτελέσματα της παχυσαρκίας στην παιδική ηλικία είναι γνωστά:
1. Τα παχύσαρκα παιδιά είναι συνήθως ψηλότερα από τα υπόλοιπα.
2. Στα παχύσαρκα κορίτσια αρχίζει νωρίτερα η έμμηνος ρήση.
3. Αγόρια και κορίτσια έχουν τεράστια κοινωνικά και οικογενειακά προβλήματα λόγω του βάρους τους, γεγονός που τους δημιουργεί έντονα συμπλέγματα κατωτερότητας, ψυχολογική αστάθεια και πολλές φορές περιθωριοποίηση.
Όπως και για τις περισσότερες ασθένειες, η ιατρική προσφέρει καλύτερες υπηρεσίες όταν καλείται να προλάβει παρά να θεραπεύσει. Αυτήν τη στιγμή τα μόνα όπλα κατά της παιδικής παχυσαρκίας είναι η σωστή διατροφή και η συστηματική άσκηση.
Η διατροφή που θα συστηθεί συνεπώς, θα πρέπει να εξασφαλίζει στο παιδί ή τον έφηβο φυσιολογική αύξηση και ανάπτυξη.
Οι προσλαμβανόμενες θερμίδες του 24 ώρου θα είναι ανάλογες με την ηλικία του και κατανεμημένες σε 5 ισορροπημένα γεύματα.
Το διαιτολόγιο πρέπει να περιλαμβάνει ποικιλία εύγευστων αλλά υγιεινών τροφών και να παρέχεται στο παιδί η δυνατότητα επιλογής. ΟΧΙ σε αυστηρές δίαιτες και απαγορεύσεις, όλα επιτρέπονται αλλά με μέτρο. ΠΡΟΣΟΧΗ στα τρόφιμα με κρυμμένες θερμίδες, όπως τα διάφορα σνακς,αναψυκτικά και ποικίλες λιχουδιές. Ο στόχος να είναι μακροπρόθεσμος. Μικρή μείωση των προσλαμβανομένων θερμίδων μακροπρόθεσμα, αποδίδει καλύτερα από τις δίαιτες αστραπή.
Η απώλεια του βάρους δεν πρέπει να ξεπερνά το 1-2 κιλά το μήνα. Στασιμότητα του βάρους, μέχρι η αναλογία βάρους προς ύψος να είναι σωστή, αποτελεί ευκολότερο στόχο, για τα παιδιά που δεν έχει ολοκληρωθεί η ανάπτυξη.
Συστήνεται επίσης, αύξηση της δραστηριότητας της καθημερινής ζωής. Δραστήριο παιχνίδι και συστηματική άσκηση-άθληση, τουλάχιστον 3-4 φορές την εβδομάδα. Είναι προτιμότερη η ομαδική άσκηση (μεγαλύτερη παρακίνηση και ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων).
Η ψυχολογική υποστήριξη ωστόσο, αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο στην προσπάθεια μας να βοηθήσουμε το παχύσαρκο παιδί.
Πρέπει να αποφεύγεται η επίτίμηση και η κριτική, γιατί συνήθως δημιουργεί αρνητική αντίδραση.
Συμπαράσταση συνεχής παρακίνηση, επιβράβευση έστω και αν το αποτέλεσμα είναι μικρό, καθώς και ενθάρρυνση για συνέχιση της προσπάθειας με μακροπρόθεσμους στόχους, συνήθως έχουν θετικά αποτελέσματα.
Τέλος, θα πρέπει να αποδεχτούμε το παιδί που δεν καταφέρνει να φτάσει το στόχο, χωρίς βέβαια να εγκαταλείπεται η προσπάθεια, γιατί η απόρριψη είναι ο χειρότερος σύμβουλος για το μέλλον του.
Είναι αυτονόητο ότι στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας παιδιών και εφήβων δεν έχουν θέση τα φαρμακευτικά σκευάσματα που χορηγούνται σε κάποιες περιπτώσεις παχύσαρκων ενηλίκων, ούτε βέβαια οι χειρουργικές επεμβάσεις.
Συμπερασματικά, θα λέγαμε ότι η ανάγκη για πρόληψη αναδεικνύεται σημαντική. Είναι έργο του παιδιάτρου, να εντοπίσει το παιδί που βρίσκεται σε κίνδυνο για ανάπτυξη παχυσαρκίας και να δράσει έγκαιρα, περνώντας μηνύματα σε γονείς και παιδιά για υγιεινή διατροφή και άσκηση από τη βρεφική ηλικία. Ο στόχος μας να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να χτίσουν το μέλλον τους γερά, σωματικά αλλά και ψυχικά, θα μας οπλίσει με την απαιτούμενη επιμονή.
